Ulama Banjar (46): Guru Salim Ma’ruf

(L. 1913)

Tuan Guru Muhammad Salim Ma’ruf lahir di kampung Keramat, Kecamatan Martapura Timur, sekitar tahun 1913. Ayah beliau bernama Ma’ruf bin Nafis asal kampung Melayu, salah seorang bilal di masjid Jami’ al-Karomah, Martapura.

Beliau mendapat pendidikan agama dari ayah beliau sendiri, dan khusus belajar Alquran dengan Syekh Ali Bahwiris, di kampung Keramat, Martapura. Beliau memperdalam ilmu-ilmu agama dengan beberapa orang guru, antara lain Tuan Guru Kasyful Anwar, Tuan Guru Abdurrahman, Tuan Guru Yusuf Jabal, Tuan Guru Marzuki, Tuan Guru Zainal Ilmi dan Syekh Abdul Hamid dari Yaman.

Beberapa ilmu yang beliau kuasai adalah tafsir, ushuluddin, manthiq (logika) dan wifiq (rajah), di samping ilmu-ilmu yang lain. Tapi beliau dikenal sebagai Tuan Guru ahli manthiq. Pada tahun 1933, dalam usia 20 tahun, beliau telah mendapat izin untuk mengajar agama di langgar-langgar, majlis-majlis dan rumah rumah penduduk, di samping tentunya Pondok Pesantren Darussalam.

Pada tahun 1942-1944 beliau pergi ke Pontianak untuk berdagang, tetapi karena beliau dikenal alim, maka beliau diminta Sultan Pontianak, Sayyid Abdurrahman al-Kaderi untuk mengajar di istana Kaderiyyah.

Pada tahun 1945 beliau kembali ke Martapura dan mengabdi di Pondok Pesantren Darussalam untuk melaksanakan wasiat dari guru beliau Tuan Guru Kasyful Anwar untuk membantu Tuan Guru H. Abdul Qadir Hasan. Pada tahun 1969-1976 beliau akhirnya dipercaya memimpin Pondok Pesantren Darussalam sepeninggal Tuan Guru Anang Sya’rani Arif.

Beliau memimpin Darussalam dengan penuh disiplin, tapi tetap melakukan pembaharuan seperti dibukanya beberapa Madrasah dengan menggunakan SKB tiga Menteri tanpa menghapus Madrasah Diniyah.

Dalam kesibukan beliau di dunia pendidikan dan dakwah serta pergerakan, beliau masih sempat menulis beberapa kitab, di antaranya; 1. Al-I’lan fi Ma’na al-Iman wa al-Islam, 2. Risalah Mu’amalah, 3. Qaul al-Muallaq, 4. Hisnul Ummah, 5. Tashil al-Murid fi ‘ilmit Tajwid.

Beliau meninggal dunia pada 1 Februari 1979/12 Rabi’ul Awwal 1400 H dan dimakamkan di TI, Kertak Bam kampung Pekauman, Martapura.

Sumber Naskah: Tim Penulis LP2M UIN Antasari Banjarmasin dan MUI Provinsi Kalimantan Selatan.